Ondertiteling, we kennen het waarschijnlijk allemaal en we hebben het vast al vaak gebruikt. Als je naar de bioscoop gaat of als je Netflix kijkt en je ziet een film of serie in een andere taal, dan gebruik je vaak de ondertiteling. Zo begrijp je wat er gebeurt.
Als je een film, serie of video kijkt van een taal die je spreekt, heb je meestal geen ondertiteling nodig. Toch gebruik je het misschien vaker dan je denkt, bijvoorbeeld in een omgeving waar veel geluid is of omdat je je koptelefoon bent vergeten in de trein.
Misschien gebruik je ook wel eens Teletekst pagina 888 om op tv ondertiteling aan te zetten, omdat je het fijn vindt om ook mee te lezen wat er gezegd wordt (of omdat mensen uit je huishouden ondertussen aan het praten zijn). De teletekstpagina voor ondertiteling bestaat al ruim 40 jaar en wordt door zo’n 4 miljoen mensen gebruikt. Lees ook Ondertiteling wordt niet alleen gebruikt door doven en slechthorenden.
Waar ondertiteling voor veel mensen dus handig is, is ondertiteling voor doven en slechthorenden cruciaal. Zij hebben de ondertiteling nodig om de informatie uit het geluid mee te krijgen. Zonder ondertiteling kan het voor hen totaal onduidelijk zijn waar een video over gaat.
In Nederland zijn ongeveer anderhalf miljoen doven en slechthorenden. Er zijn verschillende categorieën voor gehoorverlies. Gehoorverlies van 0 – 20 decibel wordt gezien als een normaal gehoor. Gehoorverlies vanaf 90 decibel wordt gezien als zeer ernstig gehoorverlies of doofheid. Sommige mensen zijn vanaf hun geboorte slechthorend of doof, anderen krijgen gehoorverlies op latere leeftijd.
Hieronder staat een video over digitale toegankelijkheid van W3C. Dit is een video in de YouTube videospeler. Klik voor het aan/uitzetten van de ondertiteling op het icoon “Ondertiteling (c)” rechtsonder (links van het tandwiel icoon voor de instellingen). Hoeveel informatie krijg je mee zonder geluid en zonder ondertiteling?
Voordat je deze video gaat kijken: zet het geluid en de ondertiteling uit!
In deze video wordt informatie overgebracht (onder andere) door gesproken tekst. Je ziet dat de man in het begin van de video aan het praten is, maar waarover? Als je deze video kijkt zonder geluid en zonder ondertiteling, dan krijg je veel informatie niet mee. Dit kan nogal frustrerend zijn als je afhankelijk bent van ondertiteling om de informatie te verkrijgen. Je krijgt misschien een idee door de beelden, maar je weet niet wat er wordt verteld bij de beelden.
Kijk nu de video zonder geluid en met ondertiteling aan om mee te krijgen wat er wordt verteld (of zet daarna ook je geluid weer aan). Het is namelijk een interessante video over digitale toegankelijkheid.
Hopelijk ben je ook overtuigd van het belang van ondertiteling. In dit artikel zal verder toelichting worden gegeven over ondertiteling, wat er onderzocht wordt qua ondertiteling in een toegankelijkheidsonderzoek en wat er nog meer van belang is voor toegankelijke video’s.
Verschil subtitles en captions
In het Nederlands is er één woord: ondertiteling. In het Engels zijn er twee woorden: subtitles en captions. Wat is het verschil?
- Subtitles: dit is ondertiteling die een vertaling is voor de gesproken tekst. Zoals eerder genoemd, komt dit voor bij films of video’s in een andere taal dan die je spreekt. Bij een Engelse film kun je bijvoorbeeld Nederlandse subtitles hebben. Dit is bedoeld voor mensen die het geluid kunnen horen, maar die de taal niet spreken.
- Captions: dit is ondertiteling in dezelfde taal als de gesproken tekst. Deze ondertiteling is bedoeld voor mensen die het geluid niet (goed) kunnen horen en die de informatie via tekst moeten kunnen verkrijgen. Dit is van belang voor doven en slechthorenden, maar dus ook voor mensen die in een bepaalde situatie zitten waarin ze het geluid niet kunnen horen (een drukke ruimte). In deze ondertiteling worden ook vaak geluiden of muziek beschreven die te horen is en er is soms sprekersidentificatie.
Verschil closed en open captions
- Closed captions: de ondertiteling is niet in de video zelf gemonteerd. De ondertiteling kan worden aan- of uitgezet met een knop in de videospeler. Op deze knop staat soms de afkorting “CC”, voor closed captions.
- Open captions: dit is ondertiteling die altijd aanwezig is in het beeld; deze is als het ware “ingebakken”. De ondertiteling kan niet worden uitgezet.
Ondertiteling in de WCAG
Bij toegankelijkheidsonderzoeken worden de WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) gebruikt. Dit is een set van richtlijnen met daarin succescriteria waarop een website, app of document getoetst kan worden op digitale toegankelijkheid.
Richtlijn 1.2 Op tijd gebaseerde media gaat over media zoals audio en video. Succescriterium 1.2.2 Ondertitels voor doven en slechthorenden (vooraf opgenomen) gaat over ondertiteling bij video’s die vooraf zijn opgenomen (dus niet live video’s).
Captions
Het gaat in een toegankelijkheidsonderzoek om captions en niet om subtitles. De ondertiteling moet dus in dezelfde taal zijn als de gesproken tekst in de video. Als een video in het Nederlands is, moet de ondertiteling dus ook in het Nederlands zijn.
Ook is het natuurlijk van belang dat de ondertiteling gelijk loopt met de gesproken tekst die te horen is en klopt met wat er gezegd wordt.
De ondertiteling kan dus in de video gemonteerd zijn of worden aangezet door op een knop te drukken. Er mag ook een download van de video met ondertiteling worden aangeboden of een video en apart bestand met ondertiteling als downloads.
Ook voor belangrijke geluiden
Er is niet alleen ondertiteling nodig voor gesproken tekst, maar ook voor belangrijke geluiden die in de video te horen zijn. Denk bijvoorbeeld aan een film waarin een geweerschot te horen is en waarbij mensen te zien zijn die hiervan schrikken. Het geluid is in dit geval nodig om te begrijpen wat er gebeurt en waarom mensen schrikken. De ondertiteling kan dan beschrijven dat er een geweerschot te horen is.
Soms is er ook muziek te horen in een video. Dit brengt niet altijd informatie over en heeft dus niet per se ondertiteling nodig. Het kan echter wel goed zijn om te vermelden dat er muziek te horen is eventueel wat voor soort muziek. Muziek kan namelijk bijdragen aan een bepaalde sfeer in een video. Er kan bijvoorbeeld spannende muziek te horen zijn, waardoor je weet dat er iets gaat gebeuren. Dit soort informatie kun je dan in de ondertiteling overbrengen.
Er zijn ook video’s waar geen gesproken tekst in voorkomt, maar alleen muziek. Ook dan is het goed om dit te vermelden. Dan weten doven en slechthorenden dat ze geen informatie door gesproken tekst missen.
Automatisch genereerde ondertiteling
In de YouTube-videospeler is een optie voor automatisch gegenereerde ondertiteling. Deze ondertiteling is dus niet zelf geschreven door de maker van de video, maar wordt automatisch aangemaakt voor het geluid dat te horen is in de video. Deze ondertiteling voldoet vaak niet, omdat woorden in de ondertiteling soms anders zijn dan wat er gezegd wordt.
“Vanaf deze stap” is bijvoorbeeld duidelijk iets anders dan “Canadese stad” en “Boekel” is ook echt iets anders dan “Google”.
Ook worden in de automatische ondertiteling geen leestekens gebruikt, waardoor het lastiger is om dit te lezen.
Wie zegt wat
Dit heb je misschien wel eens gezien als je op tv ondertiteling aanzet via Teletekst pagina 888. De ondertiteling heeft dan verschillende kleuren voor verschillende personen. Zo kun je dus zien wanneer er iemand anders aan het woord is. Dit is niet altijd verplicht. Het is alleen nodig als zonder sprekersidentificatie de informatie niet goed overgebracht wordt.
Uitzonderingen
In het Besluit digitale toegankelijkheid overheid is een uitzondering voor (vooraf opgenomen) video’s die vóór 23 september 2020 zijn geplaatst op overheidswebsites. Alle video’s die hierna zijn geplaatst, moeten toegankelijk zijn. Natuurlijk is het het beste om ervoor te zorgen dat ook oudere video’s goede ondertiteling bevatten. Anders krijgen sommige gebruikers de informatie van deze video’s mogelijk niet mee.
Als een video een alternatief is voor de tekst op de pagina, hoeft er geen ondertiteling te zijn. De tekst op de pagina bevat dan immers alle informatie. Bezoekers van de website die gehoorverlies hebben, kunnen ook de tekst op de pagina lezen om de informatie te verkrijgen. De tekst moet dan wel alle informatie uit de video bevatten en er moet goed worden aangegeven dat de video een alternatief is voor de tekst. Het is daarnaast altijd goed om alsnog wel ondertiteling aan te bieden bij de video.
Hoe zorg je voor goede ondertiteling?
Er zijn meerdere manieren om voor goede ondertiteling te zorgen. Zo kan de ondertiteling bijvoorbeeld bij het monteren van de video al in de video geplaatst worden (open captions).
Als een video op YouTube staat, kun je ook in YouTube Studio ondertiteling toevoegen. Als je al een bestand met ondertiteling hebt, kun je deze toevoegen aan de video. Het is ook mogelijk om een transcript toe te voegen en er vervolgens voor te zorgen dat de ondertiteling op de juiste plek in de video verschijnt. Je kunt ook zelf de ondertiteling uittypen en deze op de goede plek in de video zetten. Iemand die de video bekijkt, kan er dan voor kiezen om deze ondertiteling aan te zetten in de videospeler (closed captions).
Wil je meer weten over het maken van goede ondertiteling? Volg dan een training bij één van onze specialisten toegankelijke video.
Live ondertiteling
In het Besluit digitale toegankelijkheid overheid is een uitzondering voor live uitgezonden video. Deze hoeft niet toegankelijk te zijn, maar het is natuurlijk beter om dit wel te doen. Dit kan door een professional tijdens de uitzending live de ondertiteling te laten maken.
Let op: als de live video na de uitzending online blijft staan, wordt het gezien als vooraf opgenomen content en valt het niet meer onder de uitzondering. Dan moet er na de tijd dus wel ondertiteling aanwezig zijn.
Er wordt steeds meer gebruik gemaakt van programma’s als Skype en Zoom, zeker nu veel mensen thuiswerken. Hoewel dit buiten dit succescriterium valt, is het bij dit soort programma’s ook van belang dat er ondertiteling aanwezig is.
Gebarentaal
Gebarentaal bij video’s is geen wettelijke verplichting. Dit is niveau AAA en valt buiten toegankelijkheidsonderzoeken die de succescriteria van niveau A en AA onderzoeken. Gebarentaal kan voor doven en slechthorenden zeker een meerwaarde hebben naast ondertiteling. Met gebarentaal kan ook een bepaalde intonatie of emotie worden overgebracht en het kan sneller te begrijpen zijn dan geschreven tekst.
Hoewel dit succescriterium over vooraf opgenomen video’s gaat, is het aanbieden van gebarentaal bij live-uitzendingen ook zeker van belang. Denk bijvoorbeeld aan de Corona-persconferenties!
Bij het Eurovisie Songfestival werden bij de uitzending van de NOS ook gebarentolken ingezet die de liedjes uitbeelden, de zogenaamde “signdancers”.
Ondertiteling via Teletekst 888
Uit onderzoek blijkt dat zo’n 4 miljoen mensen gebruikmaken van Teletekst kanaal 888 (TT888). Dat zijn niet alleen doven en slechthorenden. Ook mensen die last hebben van omgevingsgeluiden, of anderstaligen gebruiken de dienst.
Ruim 95% van de Nederlandstalige tv-programma’s op NPO 1, 2 en 3 wordt voorzien van ondertiteling. Op de website van de NPO lees je alles over TT888. Kijk ook zeker even de video met alle uitleg over hoe de ondertiteling via T888 wordt gemaakt.
Ook in het theater of de bioscoop!
In toegankelijkheidsonderzoeken ligt de nadruk op websites en apps, maar er zijn ook mooie ontwikkelingen voor ondertiteling voor doven en slechthorenden in het theater en de bioscoop. Zo biedt het National Theatre in Londen “Smart caption glasses” aan: een ondertitelingsbril. Deze bril toont de gesproken tekst van de acteurs op de brillenglazen, ook de geluidseffecten en muziek wordt hierop beschreven. Zo kun je dus goed zien wat er op het podium gebeurt en je kan tegelijkertijd de ondertiteling zien!
Als je naar een Nederlandse bioscoopfilm gaat, is er geen Nederlandse ondertiteling aanwezig. Het kan voor doven en slechthorenden daardoor een probleem zijn om de film in de bioscoop te volgen. De app Subcatch heeft een mooie oplossing bedacht. Met deze app kun je naar een Nederlandse bioscoopfilm. Je downloadt dan van tevoren de ondertiteling en in de bioscoop zet je de app aan. De ondertiteling wordt dan op het juiste moment getoond bij de film. De bioscoop hoeft hier zelf niets voor te doen. Je kunt de app dus ook thuis gebruiken als je daar de film kijkt.
Wil je meer weten?
Goede ondertiteling in een video is cruciaal voor doven en slechthorenden, maar ook mensen zonder gehoorverlies maken vaak gebruik van ondertiteling. Met goede ondertiteling zorg je er dus voor dat je video’s toegankelijk zijn voor iedereen in verschillende situaties.
In een toegankelijkheidsonderzoek wordt gecontroleerd of er goede ondertiteling aanwezig is in video’s. Ook wordt er gekeken naar andere toegankelijkheidsproblemen in de video en videospeler. In ons kennisbank thema “Beeld & Geluid” leer je alles over toegankelijke video.